2010 ҫулхи юпа уйӑхӗн вӗҫӗнчен пуҫласа «Хавал» чӑваш обществӑлла пӗрлешӳ тӑрӑшнипе Мускавра тӳлевсӗр чӑваш чӗлхи вӗренме май пулӗ. Курссем хулари поликультура центрӗнче иртӗҫ.
Чӑваш чӗлхи урокӗсем эрнере пӗр хут пулӗҫ. Пуҫару ушкӑнӗ хальхи вӑхӑтра тӗрлӗ ҫулрисене пухса ушкӑнсем йӗркелет — уйрӑмах вӗсем шкул ачисемпе ҫамрӑксене кӗтсе илме хавас.
Чӑвашла вӗренес шухӑшлисем йӗркелӳҫӗсемпе ҫак электронлӑ адреспа ҫыхӑнма пултараҫҫӗ: chuvash.haval@gmail.com, е карас телефонӗн номерӗпе: 8-903-187-86-79.
Авӑн уйӑхӗн 20-мӗшӗнчен пуҫласа юпан 25-мӗшӗччен тӗнче тӗтелӗнче чӑваш вӗрентекенӗсен интернет педканашӗ ӗҫлӗ. Ку канашлу тӑваттӑмӗш хут иртет. Кӑҫалхи форума ирттерме ятарласа ҫӗнӗ сайт уҫнӑ. Унта http://pkanash.chv.su/ каҫӑпа кӗме пулать.
Педканаша Чӑваш Республикин вӗренӳ тата ҫамрӑксен политикин министерстви, Вӗрентӳ институчӗ, Чӑваш халӑх сайчӗ тата Чӑваш чӗлхин инҫет вӗренӳ центрӗ ирттереҫҫӗ. Виҫӗмҫулхи педканаша 72 педагог хутшӑннӑччӗ, пӗлтӗр канашлӑва хутшӑннисен хисепӗ 101-пе танлашрӗ. Юлашки виҫӗ ҫул хушшинче форума хутшӑнакансем вӑл е ку ыйтупа 700 хут ытла сӑмах илнӗ.
Виҫӗ ҫул хушшинче Чӑваш Республикин пур районӗнчи педагогсем форумпа тухса калаҫнӑ, унсӑр пуҫне Чӗмпӗр, Тутарстан тата Пӑшкӑрт Республикин тӑрӑхӗсенчи чӑваш педагогӗсем те педканашра хӑйсен сӑмахне каланӑ.
Утӑн 4-мӗшпе 11-мешӗ хушшинче Атӑл леш енче (авал вӑл тӑрӑха Йӑлӑм тенӗ) вырнаҫнӑ «Буревестник» кану базинче «Хавал» ятлӑ чӑваш чӗлхин лагерӗ ӗҫлерӗ. Лагере хастар ҫынсем пуҫарнӑ, йӗркелеме вара Шупашкар хулин администрацийӗ, «Ӑнӑҫу чӗлхи» ют чӗлхесен шкулӗ тата Ҫамрӑксен Эсперанто ассоциацийӗ пулӑшнӑ.
Лагерӗн тӗп тӗллевӗ — чӑваш чӗлхине вӗренме пулӑшакан ҫулсерен иртекен тӗлпулусене пуҫарасси, чӑвашла калаҫакансен хушшинче вӑхӑт ирттересси. Ҫавӑн пекех лекцисемпе ҫавра сӗтелсенче чӑваш культурипе, историйӗпе, йӑли-йеркипе тачӑрах паллаштарассине те йеркелекенсем тӗпе хывнӑ.
Лагере пурӗ 31 ҫын хутшӑнчӗ. Вӑл шутра 7 ача. Хӑнасене, лекцисемпе докладсем калакансене шута илсен вара — 40 ҫын ытла.
Лагерь меллӗ вырӑнта иртнӗрен хальхи вӑхӑтри техникӑпа усӑ курнӑ чухне йывӑрлӑхсем пулмарӗҫ. Пляж ҫывӑхра вырнаҫни те меллӗ пулчӗ — шӑрӑх ҫанталӑк чӑрмав кӳмерӗ.
Программӑпа килӗшӳллӗн чӑваш чӗлхи урокӗсем, сӑнарлӑ вӑйӑсем, ҫавра сӗтелсем иртрӗҫ. Тӗрӗ тӗрлеме те вӗренчӗҫ. Кайран, лагерь вӗҫленнӗ тӗлне, тӗрленӗ япаласен куравне йӗркелерӗҫ. Лагерь чӑн та хаваслӑ иртрӗ: кӑвайт умӗнче ларнине, пӗрле ларса юрланине, чӑвашла кино пӑхнине мӗн ҫиттӗр?
Ыран Йӑлӑм енче (Атӑлӑн леш енче) «Хавал» лагерь ӗҫлеме пуҫлӗ. Ҫак шӑрӑхра мӗн тума каяҫҫӗ тетӗр-и? Шыва кӗме кӑна мар... Ҫамрӑксем чӑваш чӗлхи вӗренесшӗн ҫунаҫҫӗ! Утӑн 4-мӗшӗнче лагерь хӑй ӗҫне пуҫлать те 11-мӗшӗнче вӗҫлет.
Кашни япала ятран пуҫланать теҫҫӗ — чӑваш тӗнчипе тачӑрах паллашма чӑашла ят лайӑхрах пулӑшӗ! Бейджик ҫинче чӑвашла ят курсан — пӗлӗр, вӗсене хутшӑнакансем хӑйсене валли кунтах суйлаҫҫӗ те ҫак пӗчӗк хут татки ҫине ҫырса хураҫҫӗ. Хӑвӑра валли суйлама ан манӑр. Халь ӗлӗкхи мар вӗт — чӑвашла ят списокне тетелте чылай вырӑнта тупма май пур.
Ку ҫуллахи лагерӗн тӗп тӗллевӗ — ҫӳлсеренхи тӗлпулусен йӑлине ҫирӗплетесси. Вӑл тӗлпулусенче чӑвашла пӗлменнисем чӗлхене ӑса хывӗҫ (чӑвашла калаҫакансен хушшине лекни лагере йӗрекелекенсен шучӗпе вӗренӳре самай пулӑшу парӗ), чӑваш культурипе, ун исторрийӗпе тачӑрах паллашӗҫ. Лагерьте кашни кун ҫавра сӗтелсем, тренингсем, лекцисем иртӗҫ. Ҫӗнӗ тус-юлташ та тупӑнасса шантараҫҫӗ лагерь йӗркелӳҫисем.
Эсир ҫӑкнашкал лекцисем итлеме пултараттӑр (малтанхи планпа): «Хусан ханлӑхӗн историйӗ» (Тухватуллин Айрат Халитович), «Чӑвашсен авалхи историйӗ» (Мадуров Дмитрий), «1990-мӗш ҫҫ. Чӑваш Енре наци туйӑмӗ ҫӗкленни» (Лукьянов Николай Егорович), «Нацисен ҫӗкленӗвӗн Европа опычӗ» (Савельев Александр), «Атӑлҫи Пӑлхар патшалӑхӗ» (Мадуров Дмитрий), «Тӑваш тумӗ» (Иванов-Орков Геннадий), «Чӑваш тӗнче курӑмӗ» (Мадуров Дмитрий) тата ыттисем.
Ҫӑвӑн 20-мӗшӗнче Чӑваш Республикин вӗренӳпе ҫамрӑксен политикин министерствинче чӑваш чӗлхин пӗрлехи комиссийӗн черетлӗ ларӑвӗ иртнӗ.
Комисси пайташӗсем пухӑнса ҫак ыйтусене сӳтсе явнӑ:
1. Шупашкарпа Ҫӗнӗ Шупашкарти урам тата обществӑллӑ транспорт чарӑну ячӗсен чӑвашла варианчӗсене ҫиррӗплетесси. Ку ыйтӑва пӗлтӗрех сӳтсе явма пуҫланӑччӗ, анчах та вӑл вӑхӑтра пӗтӗмӗшле лайӑххӑн хатӗрлесе ҫитерейменнине пула тепӗр ларӑва куҫарма шутларӗҫ. Хальхинче вара чӑвашла ятсене йышӑннӑ — вӗсене ҫитес вӑхӑтра комисси сайтӗнче вырнаҫтарӑпӑр. Ыранах ҫуртсенчи тӗрӗс мар вараинтсем ҫухаласси пулмасть — комисси ку ятсене сӗнет йышӑнать кӑна. Ятсене ҫӗнетесси вара ыттисен ӗҫӗ.
2. Чӑваш чӗлхине вӗрентмелли кӗнекисенче усӑ куракан хӑш-пӗр терминсене ҫирӗплетесси. Вӑл терминсене ҫирӗплетнисӗр пуҫне Вӗрентӳ министерствин тулли ятне ҫирӗплетнӗ — малашне ӑна «Чӑваш Республикин вӗренӳпе ҫамрӑксен политики министерстви» ятпа (асӑрхӑр: «политики» сӑмахра «Н» ҫук) ҫырмалла. Терминсене те ҫитес вӑхӑтра сайтра вырнаҫтарӑпӑр.
Ҫавӑн пекех комисси пайташӗсем сайтпа паллашрӗҫ: ӑна епле калӑпланипе, сайт урлӑ килнӗ ҫырусемпе.
Ҫӑвӑн 15-пе 20-мӗш кунӗсенче Чӑваш чӗлхин инҫет вӗренӳ центрӗнче чӑваш литературин классикӗ К.В. Иванов ҫуралнӑранпа 120 ҫул ҫитнине халалланӑ интернет-олимпиада иртрӗ. Шкул ачисен 35 минут хушшинче тӗрлӗ ыйтусем ҫине хуравлама тиврӗ: К.В. Иванов ҫуралнӑ килӗнче мӗнле учреждени вырнаҫни пирки, ун ячӗпе хӑш ҫул укҫа кӑларни пирки, литература ӗҫне хӑш ҫулта пуҫӑнни пирки, «Нарспие» пӑлхарла кам куҫарни пирки, ҫав поэмӑнах поэт хӑш сыпӑкран ҫырма пуҫлани пирки.
Ӑмӑртӑва пурӗ пине яхӑн ача хутшӑннӑ. Пур ыйту ҫине те тӗрӗс хуравлаканнисем те чылай. Ҫӗнтерӳҫӗсене Чӑваш Республикин вӗрунӳпе ҫамрӑксен политикин Министерстви дипломсемпе чыслӗ. Пӗрремӗш 10 вырӑна лекнӗ ачасене ҫавӑн пекех Инҫет вӗрентӳ центрӗ «Интернет-олимпиадӑн лауриат сертификатне» парӗ.
Пирӗн электронлӑ вулавӑш уйӑхсерен ӳссе пырать — кашни кун тенӗ пек ҫӗнӗ хайлавсемпе пуянланать. Паян вара 3 пинӗмӗш хайлав вырнаҫрӗ.
Электронлӑ вулавӑш 2008 ҫулхи ҫурла уйӑхӗнче уҫӑлсаччӗ. Унтанпа вӑхӑт чылай иртрӗ. 2 пинӗмӗш хайлав пӗлтӗр юпан 26-мӗшӗнче хушӑнсаччӗ, 6 уйӑх хушшинче вара вулавӑш тепӗр пӗр пин хайлавпа пуянланчӗ.
Хайлавсен ытларах пайӗ — сӑвӑсем. Вӗсен шучӗ 2 пинрен те иртет. Ытти тӗслӗ хайлавсем: калав (330 ытла), юрӑ (70 ытла), юмах (120 ытла), шӳтлӗ сӑвӑ (60 ытла), кулӑшла калав (45), поэма (21), халап (22), новелла (18), юптару (17), сӑвӑллӑ юмах (7). 6 уйӑх хушшинче электронлӑ вулавӑш пысӑк калӑпӑшлӑ хайлавсемпе те пуянланчӗ. Халӗ кунта 12 повесть (малтан 6 кӑначчӗ), 7 роман (вӗсен шутӗнче 1 историллӗ роман, 1 роман-халап тата 1 сӑвӑллӑ роман).
Электронлӑ вулавӑш малалла та пуянланса пырӗ — вулама кӑмӑллакансене вӑл ялан хапӑлласах кӗтсе илӗ!
Пирӗн республикӑра, ҫав шутра Трак тӑрӑхӗнче те И.Я. Яковлев Аслӑ Вӗрентекенӗмӗре сума суса тата Чӑваш чӗлхи кунне паллӑ туса чӑваш чӗлхи эрни иртрӗ. Красноармейски пӗтӗмӗшле вӑтам пӗлӳ паракан иккӗмӗш шкулта та чӑваш чӗлхи эрни ӑнӑҫлӑ иртсе кайрӗ. Ӑна Чӑваш патшалӑх символики кунне, Чӑваш Республикине туса хунӑранпа 90 ҫул, Красноармейски (Трак ен) йӗркеленнӗренпе 75 ҫул, Аслӑ Аттелӗх вӑрҫинче Ҫӗнтерӳ тунӑранпа 65 ҫул ҫитнине тата Вӗрентекен ҫулталӑкне халалларӗҫ.
Чӑваш чӗлхи эрнинче И.Я. Яковлев Аслӑ Вӗрентекенӗмӗре халалласа урок презентацисем иртрӗҫ. Кунсӑр пуҫне шкулта илемлӗ вулакансен конкурсне, сӑвӑ ҫыракансен тупӑшӑвне, ҫемье гербне ӳкерес енӗпе ӑста ачасен пултарулӑх конкурсне, чӑвашсен паллӑ поэтессипе Раиса Сарпипе тӗл пулу йӗркеленӗ.
Эрне чӑваш сӑмахлӑхне, юрри-ташшине тата сӑвви-кӗввине юратакан ачасен пултарулӑх уявӗ-концерчӗпе вӗҫленчӗ.
Паян, акан 25-мӗшӗнче, кашни чӑваш хӑйӗн тӑван чӗлхи кунне уявлать. И. Я. Яковлев ҫуралнӑ кунӗнче иртекен уява палӑртма пуҫланӑранпа 18 ҫул та ҫитрӗ ӗнтӗ. Ҫак уява халалласа республикӑра тата ун тулашӗнче тӗрлӗ мероприятисем иртеҫҫӗ: ҫавра сӗтелсем, митингсем, семинарсем. И.Я. Яковлевич ҫуралнӑ ялӗ те ҫак кунсенче хӑйӗн патӗнче чылай хӑна йышӑнать.
Чи кирли — алӑ усса ларманни. Чӑваш чӗлхи темӗнле пысӑк хӑрушлӑха лекнӗ пулин те ӗҫлесен лару-тӑру лайӑхланатех. Ҫавӑнпа та ытти ҫынсем пулӑшасса кӗтмесӗр ӗҫлӗр, тапӑҫланӑр — усси пулатех, сирӗн ӗҫе пысӑк хак параҫҫех. Чӑваш чӗлхин пуласлӑхӗ пирки пӗрре те иккеленмелле мар — Хусанкай калашле «Эпир пулнӑ, пур, пулатпӑр!»
Чӑваш халӑх сайчӗ пурне те ҫак уяв ячӗпе саламлать! Чӑваш чӗлхи кунӗ ҫулталӑкра пӗр кун кӑна ан пултӑрччӗ, пирӗн аслӑ, ҫепӗҫ те илемлӗ чӗлхе кашни кун пире савӑнтартӑрччӗ, кашни кун янратӑрччӗ — килте те урамра та, хулара та ялта та! Ҫапла пултӑр!
Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче Иван Яковлевич Яковлев ҫуралнӑ кунӗ умӗн «ҫавра сӗтел» ирттересси йӑлана кӗнӗ. Кӑҫал ӑна «Чӑваш чӗлхи кунӗ: малашлӑхпа ҫӗнӗлӗх» ят панӑ. Кун йӗркине 3 пая уйӑрнӑ. «Чӗлхемӗрпе ӑс-хакӑлӑн паянхи ҫутлӑхӗ» пайра Чӑваш Енре тӗпленнӗ халӑх пултарулӑхне, пуҫарулӑхне, унӑн ӑс-тӑн, культура шайне тӑван чӗлхепе пуянлатассине сӳтсе явма палӑртнӑ. Иккӗмӗшӗнче «Чӗлхесем ҫинчен калакан» саккунпа килӗшӳллӗн 2012 ҫулчченхи программӑпа ӗҫлессине, чӑваш чӗлхин ӑнлантару словарӗ, пысӑк калӑпӑшлӑ «Вырӑсла-чӑвашла словарӗпе» «Чӑвашла-вырӑсла словарьне», лексикӑн электрон тулли версине хатӗрлессине пӑхса тухма тӗв тытнӑ. Виҫҫӗмӗш пая чӗлхемӗрӗн тӗрлӗ ыйтӑвне ҫутатса тата тишкерсе 2009 ҫулта институт пичетленӗ кӗнекесемпе паллаштарассине кӗртнӗ.
Чӗлхе ыйтӑвӗсемпе ҫыхӑннӑ ларусем тавлашуллӑ та шавлӑ иртеҫҫӗ. Кашни ӑсчах хӑйӗн шухӑшне ӗнентересшӗн тӑрӑшать. Ҫавна асра тытсах ЧР Вӗрентӳ институчӗн кафедрин ертӳҫи Ю.
-1.7 °C